In de nabije toekomst is het heel gewoon dat je wordt beoordeeld op je DNA profiel. Bij je sollicitatie, politiecontroles, zelfs bij een date wordt je DNA even snel door een scanner gehaald om te checken of je wel gezond bent en vooral: of je bent wie je zegt te zijn. Daarnaast is het ook nog mogelijk je baby te ontwerpen (zowel uiterlijk als innerlijk) in plaats van het aan God/kans over te laten. Vincent Freeman is een van de weinige godskinderen en maakt geen schijn van kans om zijn droom als astronaut te vervullen. Hij besluit het systeem te omzeilen door zich voor te doen als iemand anders die wél is geschapen met sterke genen.
Gattaca heeft in 1997 veel stof doen opwaaien vanwege zijn toekomstvoorspellingen. De dystopische wereld waar je geen persoon meer bent maar een DNA profiel was voor veel mensen destijds een wake-up call om stil te staan bij de ontwikkelingen op het gebied van biotechnologie. In 1997 was schaap Dolly net geboren, het eerste gekloonde zoogdier, en het Human Genome Project, een internationaal project waarin werd getracht het volledig menselijke DNA in kaart te brengen, was regelmatig in het nieuws. De film heeft zijn status als klassieke science fiction dus voornamelijk te danken aan zijn tijdsgeest.
Naast het levendige onderwerp zijn er uiteraard nog meer sterke punten die van deze film een klassieker hebben gemaakt. Ten eerste de cast: met Ethan Hawke, Uma Thurman en Jude Law in de hoofdrollen zit je al gebakken. Het brein achter de film, Andrew Niccol, die zowel de regie als het script op zich nam, maakte na Gattaca nog The Truman Show en In Time, beide succesvolle films met een science fiction-achtig thema. Inmiddels is wel duidelijk dat Niccol houdt van details: ook Gattaca zit boordevol verwijzingen naar wetenschap, religie en symboliek. De naam bestaat bijvoorbeeld uit G, A, T en C, de vier letters waarin een DNA sequentie wordt uitgedrukt. Een subtiel symbool van een klein zwaard dat telkens te zien is als het gaat om mensen die zich niet genetisch hebben laten aanpassen, is een verwijzing naar de taxonomie waarin een zwaardje ‘uitgestorven’ betekent. Maar ook elke voornaam in de film verwijst naar een religieus of historisch persoon die in de context van het verhaal symbolisch is.
Gattaca is niet op-en-top science fiction en dat maakt het juist sterk: ruimtereizen staat namelijk echt op de achtergrond en het wetenschappelijke zit hem vooral in de manier hoe de toekomstige samenleving eruit ziet. Met slechts sporadisch gebruik van hippe gadgets en andere futuristische elementen is de wereld nog vrij normaal, vergeleken met de wereld in science fiction films als Minority Report. Dat gezegd hebbende is de styling van de wereld waar Gattaca zich afspeelt wel erg bijzonder. De kleding lijkt uit de jaren ’50 te komen, de kapsels uit de jaren ’20 en de auto’s uit de jaren ’60 – maar dan elektrisch. Het is een van de weinige films die een toekomst verbeeldt die bestaat uit een mengelmoes van verleden trends. Voeg daar een constante gelige filter aan toe en je hebt een tijdloze sci-fi gecreëerd waar je twintig jaar later nog steeds naar kan kijken, zonder je te ergeren aan mislukte pogingen om een toekomstbeeld neer te zetten.
Het is overigens wel leuk om de toekomstvoorspelling te vergelijken met de huidige tijd: elektrische auto’s laden op bijna dezelfde manier op zoals dat nu gebeurt (al maken ze wel een vreemd geluid), het scannen op DNA profielen en het ‘ontwerpen’ van baby’s is echt mogelijk geworden (in sommige landen dan) en velden vol zonnepanelen hebben we voortaan ook. Maar er zijn ook een paar foute voorspellingen: ruimtetechnologie heeft nauwelijks vooruitgang geboekt, we zijn veel strenger op ethiek dan hoe er in de film mee wordt omgegaan en computers zijn anno 2015 vele malen beter geworden dan Gattaca doet lijken.
Je zou bijna vergeten dat er ook nog een verhaallijn in Gattaca zit, welke zeker even benoemd moet worden. Onder het plot van de jongen die astronaut wilt worden zit een dieper moraal over hoe we naar onszelf als individu kijken. De nadruk ligt niet zozeer op de angst dat we als persoon gereduceerd worden tot een DNA profiel, maar vooral op het verliezen van het vertrouwen in onze eigen wil. Vincent heeft namelijk de diagnose dat hij rond zijn 32e levensjaar zal overlijden door hartfalen, maar desondanks blijft hij maar doorvechten. Dit maakt hem een sterker mens dan de ‘ontworpen’ mensen die precies weten wat binnen en buiten hun kunnen valt.
Helaas laat Gattaca in de details van het verhaal hier en daar wat steekjes vallen. Zo wordt bijvoorbeeld nooit echt duidelijk waar hij het geld vandaan haalt om zijn identiteit met een ander te verwisselen, waarbij een duur lab wordt opgezet om hem constant te voorzien van DNA-samples. Destijds viel dit waarschijnlijk niet zo veel op, het is immers een science fiction en daarbij mag je veel voor waar aannemen, maar bekeken in de huidige tijd zijn er zo veel voorspellingen geloofwaardig geworden dat een deel van de ‘fiction’ is verdwenen. Bij een thriller kijk je toch meer naar de interne consistentie en logica van het verhaal dan bij science fiction, wat voor Gattaca na twintig jaar nadelig uitpakt. Hoewel het technisch gezien een sci-fi is, heeft de sfeer meer weg van een thriller. De film is anno 2015 dus wel anders om te zien dan in 1997, maar spreekt nog altijd erg tot de verbeelding.
Het onderwerp van Gattaca was in 1997 nog toekomstmuziek maar tegenwoordig bijna realiteit. Dat maakt de film vandaag ook nog relevant, hoewel je er wel anders tegenaan zal kijken vergeleken met hoe Gattaca destijds werd ontvangen. Een verhaal met een moraal waar je je niet aan hoeft te storen en een topcast zorgen ervoor dat Gattaca nog steeds boeiend is. De bijzondere cinematografie en de subtiele dystopische elementen onderscheiden deze film van andere science fiction films. Als je bereid bent om door wat inconsistente details in het verhaal heen te kijken is Gattaca een uniek sci-fi drama, die terecht een cultstatus heeft gekregen.
